Ünye, 11.12.2006
Fotoğraf : Ahmet Derya Varilci
Osman DOĞAN’ın “Karadeniz’de bir Boğaziçi Ünye” adlı güzel eserini incelerken 282.sayfadaki Haftalık Pazar bölümünü okuyunca Ceyhan Kokulu abiden dinlediğim, ona da babasının anlattığı bir hatırayı sizlerle paylaşmak istedim. .Kitapta da belirtildiği gibi, 24 Mayıs 1866 tarihine kadar Pazar günleri kurulan haftalık Pazar, daha sonra Cumartesi gününe alınmıştır. Burada ibadetini daha rahat yapabilmek için Ünye,de yaşayan Osmanlı tebaasındaki Hıristiyan vatandaşların talepleri dikkate alınmıştır.19.yüzyılın sonlarında bölgemizde büyük bir sel felaketi yaşanmıştır. Bunun neticesinde tabakhane deresi üstünde bulunan köprü yıkılmıştır. O dönemde de son 300 yıldır devam eden ekonomik zorluklar köprünün biran evvel yapılmasına engeldir.
Batum muhaciri belediyede görevli Osman efendi ( Kokulu Hafız’ın kayınpederi, tiyatro sanatçısı Mete Sezer’in dedesi) bu sorunu Ünye’de yaşayan ve ticaretle iştigal eden Yahudi bir aile ile çözebileceğini düşünerek aileyi ziyaret eder, durumu anlatır. Aile yardımcı olabileceğini, yalnız bir şartlarının olduğunu, ibadet günü olan cumartesi ile haftalık pazarın çatıştığını bunun düzenlenmesi koşuluyla yardımcı olabileceğini söyler. Şehrin ileri gelenleri bunu uygun bulurlar. Halk buna biraz zorlanır. Köyden gelenler jandarma zoruyla geri gönderilir.Belli bir süre sonra halk alışır ve o günden beri hafta pazarı ÇARŞAMBA günleri kurulur.
Ünye Pazar’ı konusuna bu şekilde girdikten sonra, Ünye Pazarlarının tarihsel oluşumunu, onu hatırlayanların tanıklığında aktarmak istiyorum. Ünye’de bilgi ve belgesine başvurduğum, sayıları giderek azalan büyüklerimiz şu kişilerden oluşuyor: İzzet Şahin, İbrahim Karaduman, Nevzat Yalçıner, Faruk Yıldız, Bahattin Ocak ve Abdullah Akpınar. Edindiğim bilgilerin bazıları birbirleriyle örtüşmemekle birlikte, genel doğrulara ulaşmaya çalıştım. Ahmet Derya Varilci’den fotoğraf ve bazı bilgileri değerlendirme konusunda yardımlarını gördüm. Yazıya ilişkin farklı görüş ve hatırlamalar olacağı aşikardır. Bu vesileyle, bilgi alışverişinde bulunmak, yahut bilgilerini paylaşmak isteyenlere açık bir yazı olacaktır.
O yıllarda Ünye’de üç farklı pazar kurulurdu.
Birincisi, bugünkü Ortayılmazlar Mahallesinin Türbe yolu üzerinde kurulan Karılar Pazarı’dır. İsminden de anlaşılacağı gibi, yalnızca kadınların alışverişte bulunduğu, satıcısının da kadın olduğu bu Pazar, Cumhuriyet ilanından önce Pazar vasfını yitirir. Aynı yere, daha sonraki dönemlerde “panayır” adı verilen eğlence parkı kurulur. Kamil Dayı ve oğlu Şoför Rıza tarafından belli günlerde ve özellikle bayramlarda kurulan dönme dolap, salıncak ve benzer araçlar içeren bu eğlence yerleri, kırklı yıllara kadar varlığını sürdürür. (Fotoğraf 1)
Karılarpazarı, şimdi burada çocuk parkı vardır. (Fotoğraf. 1)İkinci Pazar, Yemiş Pazarı olarak bilinir. Bugünkü Cumhuriyet Meydanında kurulan Pazar, 1940’lara kadar sürmüştür. Çınar ağacını dibinden, şu anda Hükümet binasının olduğu yerde bulunan mezarlığa paralel, Fevziye mektebine doğru ( Anafarta İlkokulu ve sonra Öğretmen evi olarak bilinen bina ) gelen ve Eski Hamamın etrafında dolaşan pazarın bir bölümü varlığını 80’li yıllara kadar sürdürmüştür. (Fotoğraf 2)
Cumhuriyet Meydanındaki Pazar.Görünen bina Belediye binasıdır.(Fotoğraf. 2)Seksenli yıllardan sonra aynı Pazar, Çınar’ın dibinden, Askerlik Şubesi ve Saray Camii çevresi ile Saray Caddesine doğru yeniden kurulmuştur. Gelişmişliğimizin en net fotoğrafını veren, dünyada başka bir örneğinin olmadığını sandığım bir eksik kentleşme, ya da kenlileşememe olgusu içinde, Ünyemize hizmet vermektedir. (Fotoğraf 3)
Bugün halen çınarın dibinde kurulan Pazar (Fotoğraf. 3)Üçüncüsü: Kapan adıyla tanımlanan, ağaç direkler üstüne kurulu, üstü kiremit örtülü bir Pazar yeriydi. Dönerçeşme Meydanında Bulunan Topçu’nun binasının yanında, bugün Belediye İş Merkezi Binasının olduğu yeri kapsayan bu Pazar alanı 1950’li yıllara kadar sürmüştür. Araştırma sırasında öğrendiğim bu pazara ilişkin bir başka konu: belediye tarafından işletilen “Dellal” Ahmet’in görevlendirildiği ücretli tartıdır. Alışverişlerinde netlik sağlamak isteyenlerin hizmetine sunulmaktaymış. Bu alanda işyerleri olan Co Hasan (Yorulmaz), Ramis Dayı, Sarı Mustafa, Şeref Duygun, Akif Yiğit, Ali Duygun, Mevlüt Gemici gibi eski esnaf büyüklerimizi rahmetle anıyoruz. (Fotoğraf 4)
Bugünkü Topçu binası ellili yıllarda, yanındaki “Kapan” denilenPazaryeri ve Dönerçeşme’nin orijinal hali. (Fotoğraf. 4)Akabinde, Kapanlar elli metre ileriye, bugünkü PTT Binasını olduğu yere taşınmıştır. Kapanların buradaki faaliyet alanı, şimdiki Belediye sinemasının olduğü alanı da kapsar biçimde onbeş yıl sürmüştür. (Fotoğraf 5) Zamanın Belediye Başkanı Mithat Kısacıkoğlu’nu ilk dönemine rastlayan kışta, kar yükünü taşıyamayan kapanların yıkılması sonucu Pazar yeri, yer değişir. Yeni Kapanlar Büyük Camii’nin arkasına kurulur. Ünye Pazaryeri, Büyük Cami arkasındaki kapanlarda yirmi yılı aşkın hizmet verir. (Fotoğraf 6)
2006’da Ünye’ye dar geldiği gerekçesiyle, mevcut kapanlar Çarşamba günü haricinde bu alana Pazar kuran manav ve işporta tezgahlarına sürekli bir biçimde terk edilerek, köylü pazarı için 100 metre ileriye yeni bir Pazar alanı ve kapan kurulmuştur. (Fotoğraf 8, 9, 10)
Yukarıda bahsi geçen pazarlar dışında, değişik zamanlarda ve dönemde, Ünye’de çeşitli semt pazarları kurulmuştur. Burunucu, İpekyolu, Liseler Mahallesi, Beton Yol, Bayramca Mahallesi, Atatürk Mahallesinde kurulan pazarlar bugün de faaliyetlerini sürdürmektedirler.Bugün, Ünyemizde kurulan pazarların niteliği geçmişe göre hayli farklılaşmıştır. Eskiden bu kabil pazarların niteliği, köylünün kendi ürününü bu pazarlarda satmasıyla belirlenirken, bugün bu alan giderek daralmaktadır. Köylü ürününü satar, kazandığı parayla, Ünye esnafının el ürünü mallarından ihtiyacını karşılayarak köyüne dönerdi.
Günümüzde köyde yaşayan çoğu aile sebzesini ve meyvesini Ünye pazarından temin etmektedir. Bu pazarların yanı başında, uluslar arası mamüller, Çin malları öyle bir yoğunluk kazandı ki, eski pazarlarımızı unutmamak, unutturmamak her zamankinden daha fazla önemli.
Saygılarımla,
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder